Niektórzy twierdzą, że nasze
miasto, a w zasadzie jego architektura nie wyróżnia się niczym szczególnym
(może z wyjątkiem Spodka). Dla mnie Katowice zawsze miały to coś. Widok z
mojego balkonu wydaje się być kwintesencją dzisiejszych Katowic. W oddali
dostrzegam budynki Akademii Muzycznej, Urzędu Wojewódzkiego, a dominującym
elementem jest kopuła Archikatedry Chrystusa Króla. Kiedy spojrzę w drugą
stronę, obok sypialni Katowic, czyli Osiedla Paderewskiego, widzę co najmniej
kilka dźwigów budujących nowoczesne apartamentowce nad Doliną Trzech Stawów.
Mało osób stara się znaleźć oś,
która sprawia, że miasto przestaje być tylko zbiorem przypadkowych budynków. Z
tego powodu chcę wspomnieć o co najmniej dwóch kierunkach w architekturze,
które pomogą zdefiniować dzisiejsze Katowice.
Archikosmos
Wszyscy bez wyjątku kojarzą
Katowice ze Spodkiem, ale nikt z nas nie zadał sobie pytania, skąd pomysł na
wybudowanie tak odważnego w formie obiektu. W konkursie na projekt Hali
Widowiskowo-Sportowej brało udział wielu architektów. Wygrał
projekt najbardziej niekonwencjonalny, autorstwa Macieja Gintowta i Macieja
Krasińskiego. Do jego zwycięstwa przyczynił się Jerzy Ziętek, ówczesny wojewoda
śląski. Projekt tak przypadł mu do gustu, że zadecydowano o zmianie lokalizacji
hali i przeniesieniu jej do samego centrum miasta. Trzeba przyznać,że rola
Ziętka jako wizjonera, który nie bał się odważnych posunięć, była bardzo ważna.
Starał się zapisywać Katowice wyrazistymi ideami.
W tym
czasie nie tylko u nas, ale i na całym świecie architekci inspirowali się
człowiekiem, który po raz pierwszy wyleciał w kosmos. Świadczy o tym choćby
wystawa Expo z 1958 roku. Spodek to nie jedyny obiekt, który powstał w duchu
tego futurystycznego, kosmicznego nurtu. Do najważniejszych dzieł epoki space
age na terenie Katowic (a w zasadzie Katowic i Chorzowa) należą jeszcze: Planetarium Śląskie, Ośrodek Postępu Technicznego, kino
Kosmos oraz hala Kapelusz. Co ciekawe, dzięki tego typu obiektom nasze miasto
odwiedzały liczne rosyjskie delegacje naukowców i badaczy kosmosu, którym
towarzyszyły wystawy dotyczące tej tematyki. Można powiedzieć, że komunistyczne
władze, decydując się na powstanie tych budowli, stworzyły pewnego rodzaju
narrację dla Śląska, który przestał być kojarzony tylko i wyłącznie z przemysłem. Zwieńczeniem tego nurtu w architekturze Katowic i
Chorzowa stały się wieżowce,tzw. Gwiazdy i Kukurydze. Wykonane zostały na
planie gwiazdy pięcioramiennej, a różni je jedynie kształt balkonów, w wypadku
Kukurydz zmierzający w stronę modernizmu.
Futurystyczna
architektura
W
Katowicach budynki prześwietlone są pasami światła, które grają główną rolę w
projektach, a konstrukcje przeważnie utrzymują betonowe słupy. Nie spotkamy się
tu raczej ze „zwykłymi” ścianami. Przyglądając się np. dziełom wybitnego
Jerzego Gottfrieda w Parku Śląskim,
dostrzegamy niesamowitą wielowymiarowość. Ów architekt zbudował Ośrodek Postępu
Technicznego, operując figurą trójkąta, natomiast słynny Kapelusz zdaje się
wisieć w powietrzu dzięki opływowej lekkiej formie, co prawda wykonanej z
betonu. Najlepsze projekty z lat 60. i 70. znalazły się w „Złotej 10
architektury Katowic drugiej połowy XX wieku” wyłonionej dzięki plebiscytowi
przeprowadzonemu przez Bibliotekę Śląską.
Trudno
nam się uporać ze spuścizną i dziedzictwem kulturowym drugiej połowy XX wieku.
Tamten czas kojarzy się nam po prostu źle. Często posiadamy błędne wyobrażenia
o socrealizmie i socmodernizmie. Tymczasem Katowice miały być komunistycznym
miastem przyszłości. Powinniśmy docenić wyjątkowość wspomnianych obiektów,
„oswoić się” z nimi. Dlatego bardzo polecam wam film dokumentalny Archikosmos
autorstwa Marcina Zasady oraz Marcina Nowaka, w którym zobaczymy dużo archiwalnych
zdjęć, rozmów z architektami, a także aktualny obraz stanu budynków z epoki stage
age na Śląsku. Najbliższą okazją, by zobaczyć film, będzie pokaz na terenie
Muzeum Śląskiego podczas Nocy Muzeów 2018.
Karolina Sołtysek
karolina.soltysek@outlook.com
Zdjęcie: spodekkatowice.pl
Źródła:
M.
Zasada: Dlaczego Spodek jest spodkiem? Odpowiada „Archikosmos”, film o
kosmicznej architekturze Katowic (www.dziennikzachodni.pl/wiadomosci/katowice/a/dlaczego-spodek-jest-spodkiem-odpowiada-archikosmos-film-o-kosmicznej-architekturze-katowic-oto-zwiastun-wideozdjecia,12962373/).