Nowy w mieście, nowy w szkole, popada w konflikt, który utrudnia mu spotkania z dziewczyną. Wtedy jednak poznaje konserwatora, zatrudnionego na jego osiedlu, który okazuje się japońskim mistrzem sztuk walk – dokładnie karate – chętnym pomóc chłopcu.
Tak zaczyna się kasowy film, z 1984 roku, znany wszystkim, który przyczynił się do popularyzacji dalekowschodnich sztuk walk. Daniel LaRusso, po kilku przegranych, z Johnnym Lawrence’em, potyczkach rozpoczyna trening pod okiem pana Miyagiego. Karate nie jest jednak jedynym, czego Japończyk stara się nauczyć chłopca – chce mu przekazać także pewne życiowe mądrości, które pomogą żywiołowemu Danielowi w przyszłości. Finał filmu jest bardzo przewidywalny – Daniel dostaje się do finału turnieju karate, a w ostatniej walce – mimo wszelkich przeciwności i kontuzji – pokonuje Johnny’ego. Historia, choć angażująca i mogąca mocno wpływać na emocje, nie jest jednak specjalnie nowatorska. Tym natomiast, co w filmie było innowacyjne, były nieeksploatowane dotychczas w amerykańskiej kinematografii, zwłaszcza w kinie młodzieżowym, elementy orientalne. Choć film zawiera również pewne uproszczenia, których niewyjaśnienie może sugerować młodym odbiorcom, że Japonia i Stany Zjednoczone walczyły w czasie II wojny światowej po tej samej stronie… O ile jednak pewne aspekty filmu można uznać za dotychczas niewykorzystane, o tyle sam schemat, na którym opiera się historia nie jest niczym nowym. Joseph Cambell uznałby wręcz, że to historia stara jak świat…
Cambell i jego monomit
Amerykański mitoznawca, religioznawca, pisarz i myśliciel w swoim dziele Bohater o tysiącu twarzy, wydanym po raz pierwszy w 1949 roku, przedstawił teorię dotyczącą podróży archetypowego bohatera oraz jego funkcjonowania w świecie mitycznym. Na podstawie przebadanych mitów, podań i historii Cambell doszedł do wniosku, że wszystkie one mają tę samą strukturę, którą nazwał monomitem. Składa się na niego nudna codzienność bohatera, którą przerywa wezwanie do przygody – do niezwykłego świata. Jeśli bohater zaakceptuje tę próbę sił (a odmówić wszakże nie może – bo o czym toczyłaby się dalsza historia?) musi stawić czoła zadaniom i próbom, którym powinien podołać – sam lub z pomocą wysłanników. Jeśli bohater sprosta wyzwaniom, otrzyma „wielki dar” (ostateczną nagrodę), czemu często towarzyszy głębokie samopoznanie. Następnie musi zdecydować, czy powrócić do miejsca, skąd wyruszył (a więc do „zwyczajnego świata”). Jeśli uda mu się wrócić – a w drodze również czekają go próby – zostaje „Mistrzem dwóch światów”, a jego dar może zostać wykorzystany do ulepszenia świata. Elementami charakterystycznymi dla monomitu są również postać mędrca – mentora, kogoś doświadczonego życiowo, kto wspiera, doradza i uczy bohatera, a także wspominani wysłannicy, których zadaniem jest pomoc bohaterowi w jego rozwoju.
Monomit a Karate kid
Oczywiście nie wszystkie elementy monomitu muszą być wykorzystane w danej opowieści, może być również zmieniona kolejność poszczególnych jego punktów. Nie sposób jednak zaprzeczyć, że – świadomie lub nie – twórca scenariusza (Robert Mark Kamen) posłużył się powyższym schematem. Oto mamy Daniela, który próbuje oswoić się z nowym miejscem i dać radę z nieprzychylnie nastawionymi rówieśnikami. Bójki, których staje się ofiarą, zaczynają być dla niego normą. I wtedy pojawia się mentor – pan Miyagi – będący jednocześnie zaproszeniem do przygody. LaRusso zaproszenie przyjmuje i jest poddawany próbom – w ramach treningu karate. Japończyk każe Danielowi także zajmować się pracami domowymi: malowaniem płotu, domu, myciem samochodów itp. Chłopak cierpliwie wypełnia polecenia, mając nadzieję, że przejdą wkrótce do nauki sztuk walki. Cierpliwość Daniela szybko się jednak kończy i ogarniają go poważne wątpliwości, czy nie zrezygnować. Wówczas Miyagi udowadnia nastolatkowi, że to również jest element treningu i już się czegoś nauczył. Rolę wysłanniczki mającej na celu pomoc Danielowi w jego rozwoju można by przypisać Ali, głównemu przedmiotowi sporu między Danielem i Johnnym, ale też ogromnej motywacji tego pierwszego. W końcu nadchodzi dzień ostatecznej próby – turniej karate. Daniel wygrywa turniej, zdobywając puchar oraz upokarzając swego rywala. Na tym film się kończy, pomijając etap „powrotu do normalnego świata”, mamy jednak dwie kolejne części oraz współczesny serial, opowiadający o dorosłym życiu Daniela i Johnny'ego…
Cobra kai!
Pisząc o filmie Karate kid nie sposób nie wspomnieć o zupełnie współczesnym, bo z 2018 roku, serialu, wyprodukowanego przez portal YouTube. Serial w zasadzie powiela schemat oryginału – maltretowany przez rówieśników chłopak przychodzi do mistrza sztuk walk, zwracając się o pomoc w szkoleniu. Tym razem jednak owym mistrzem jest właśnie Johnny Lawrence. Poznajemy go z zupełnie innej strony niż dotychczas – jako całkiem sympatycznego mężczyznę, który faktycznie chce pomóc swoim uczniom. Ponadto opowiadana przez niego historia o nim, Ali i Danielu rzuca zupełnie nowe światło na pierwowzór, w którym bohaterowie sprawiali wrażenie wyraźnie podzielonych – na dobrych i złych. Teraz to Johnny wydaje się poszkodowany – nie tylko wówczas, gdy nowo przybyły do miasta Daniel odbił mu dziewczynę, którą – jak się okazuje – Johnny naprawdę kochał, lecz również 50-letni Lawrence – właśnie zwolniony ojciec, którego syn nie chce znać, a była żona okazuje się niezwykle nieodpowiedzialna. W opozycji do Johnny’ego mamy – a jakże! – Daniela, człowieka sukcesu, bardzo bogatego właściciela salonu samochodowego, szczęśliwego małżonka i ojca dwójki dzieci. Z tej perspektywy – co potwierdzają liczne wpisy internautów – LaRusso wydaje się niesłychanie irytujący. Zastosowany przez twórców zabieg zupełnego odwrócenia perspektywy odniósł zaskakująco dobry skutek. Choć w Polsce serial jest stosunkowo mało znany, na świecie fani z niecierpliwością czekają na trzeci sezon.
Ewelina Kawka
ewa-elina@o2
Źródła:
1. Cobra kai (filmweb.pl/serial/Cobra+Kai-2018-796061);
2. Karate kid (filmweb.pl/film/Karate+Kid-1984-6692);
3. Monomit, czyli o podróży bohatera (andrzejpastor.com/monomit-czyli-o-podrozy-bohatera/);
4. Karate kid II ( filmweb.pl/film/Karate+Kid+2-1986-31052);
5. Karate kid III ( filmweb.pl/film/Karate+Kid+III-1989-31053);
6. Bohater o tysiącu twarzy (pl.wikipedia.org/wiki/Bohater_o_tysiącu_twarzy).