Nieznane losy Anastazji Nikołajewnej Romanowej przez lata działały na wyobraźnię twórców. Ciało wielkiej księżnej Rosji (najmłodszej z czterech córek cara Mikołaja II i jego żony Aleksandry Fiodorowny) – jak również ciało jej brata Aleksieja Nikołajewicza – przez długie lata pozostawało nieodnalezione.
Próbę opowiedzenia losów rosyjskiej księżnej podjęło także studio 20th Century Fox. Za reżyserię odpowiedzialny był duet Don Bluth oraz Gary Goldman, natomiast nad scenariuszem pracowało aż pięcioro twórców: Noni White, Susan Gauthier, Bob Tzudiker, Bruce Graham i Eric Tuchman. Oczywistym jest jednak, że przetransponowanie tragicznych losów ostatnich władców Wszechrusi na język opowieści adresowanej do młodszej części odbiorców dzieł filmowych wymagało nie lada zręczności.
Jak postacie tej opowieści mają się do postaci historycznych?
Najważniejszą postacią – zarówno historyczną, jak i tą bajkową – jest bez wątpienia tytułowa Anastazja. O wielkiej księżnej Rosji, młodszej siostrze Olgi, Tatiany i Marii oraz starszej siostrze rosyjskiego carewicza – Aleksieja Nikołajewicza, krążyła legenda, zgodnie z którą dziewczynka miałaby przeżyć egzekucję w Jekaterynburgu (wtedy też zginęła reszta jej rodziny). Głównym uzasadnieniem tezy takiego twierdzenia był brak wiedzy komunistów na temat miejsca pochówku którejś z dwóch młodszych córek Mikołaja II – Anastazji lub Marii – oraz syna (Aleksieja Nikołajewicza). Niewiedza ta wynikała najpewniej z faktu, że bolszewicy – sprawcy tej zbrodni – nie byli chętni do chwalenia się swoim czynem, który mógłby wzbudzić niechęć opinii publicznej: z jednej strony bowiem zamordowany został nielubiany władca, ale z drugiej pięcioro dzieci, w tym mocno schorowany następca tronu oraz bezbronna kobieta.
Tajemnica, wiążąca się z ewentualną śmiercią lub miejscem pobytu którejś z młodszych córek cara, podsycała do „cudownych odnalezień” księżnej – do bycia Anastazją przyznało się kilka kobiet. Najbardziej znana była Anna Anderson: mówiła ona w języku słowiańskim, który uznany został za rosyjski, a jej aparycja do złudzenia przypominała najmłodszą córkę Mikołaja II. Anderson miała nawet, podobnie jak Anastazja Romanowa, zdeformowaną lewą stopę! Mimo tego badania DNA wykonane dziesięć lat po śmierci Anny Anderson nie wykazały żadnych związków z carską rodziną.
Inną ważną postacią, która również pojawia się w opisywanej animacji, jest Maria Fiodorowna, a dokładniej Maria Fiodorowna Romanowa, z domu Glücksburg, czyli babka Anastazji, matka cara Mikołaja II. Rola tej postaci jest w filmie o tyle istotna, że to jej właśnie przypada ostateczna weryfikacja, czy główna bohaterka rzeczywiście jest jej wnuczką.
Ostatnim bohaterem mającym zasadniczy wpływ na fabułę jest główny antagonista – Grigorij Rasputin. W tej opowieści to on, jego klątwy i czary odpowiedzialne są za niepowodzenia carskiej rodziny: na skutek jego zaklęcia bowiem wybucha rewolucja lutowa i to przez niego Anastazja nieomal ginie w otchłani morskich odmętów.
W animacji pojawiają się też inni bohaterowie: Dymitr – młody służący, który pomaga uciec Anastazji, a następnie rozpoznaje księżną i poprzez intrygę konfrontuje ją z Marią Fiodorowną (dość sceptycznie pochodzącą do historii o ocalałej wnuczce); Bartok – nietoperz służący Rasputinowi; Władimir Wołodia – przyjaciel Dymitra; Sophie – kuzynka Marii Fiodorownej. Rola tych postaci nie jest jednak bardzo znacząca (poza Dymitrem, rzecz jasna), a ponadto nie mają one swoich pierwowzorów w rzeczywistości.
Jak było naprawdę?
Niestety, 30 kwietnia 2008 roku rosyjscy naukowcy dowiedli, że zwęglone szczątki chłopca i młodej kobiety należały do najmłodszych dzieci Mikołaja II i Aleksandry Fiodorownej. Żadnemu z członków carskiej rodziny nie udało się zatem ujść z życiem z krwawej egzekucji.
Maria Fiodorowna Romanowa nigdy nie uwierzyła w cudowne ocalenie którejś ze swoich wnuczek, a do kobiet podających się za Anastazję podchodziła bardzo sceptycznie. Nigdy też nie podejmowała prób spotkania się z nimi, osobistej weryfikacji. Po rewolucji w 1917 roku, której pokłosiem była śmierć jej syna, synowej i pięciorga wnucząt, zdołała schronić się na Krymie, po czym przedostała się do Wielkiej Brytanii. Ostatecznie w 1919 roku powróciła do ojczystej Danii, gdzie spędziła resztę życia.
Ciekawie natomiast rzecz ma się z Grigorijem Rasputinem, który rzeczywiście przepowiadał carskiej rodzinie rychły upadek, jeśli zostanie odsunięty od władców. Nie miał z upadkiem jednak nic wspólnego: zmarł kilka miesięcy wcześniej. Członkowie carskiej rodziny, z Feliksem Jusupowem (mężem siostrzenicy cara Mikołaja II) na czele, zawiązali spisek, którego celem był zamach na życie rzekomego mnicha. Rasputin, napojony zatrutym winem, kilkukrotnie postrzelony, ze zmiażdżoną przez pałkę czaszką, został związany i wrzucony do wody. Badania na wyłowionym z Newy ciele pokazały, że Rasputin wciąż żył!
A jak ma się historia Anastazji Romanowej do opisywanej animacji? Otóż rzeczywistość jest dla niej jedynie inspiracją – podobnie jak czyni się to w wielu innych kultowych produkcjach animowanych, przykładowo w Pocahontas czy Dzwonniku z Notre Dame. Naiwnością byłoby jednak traktować film adresowany do dzieci jak źródło wiedzy o historii, a brakiem racjonalnego myślenia nazywać te rozbieżności przekłamaniami.
Ewelina Kawka
ewa-elina@o2.pl
Źródła:
R. K. Massie: Romanowowie: ostatni rozdział;
D. Matelski: Losy Anastazji Nikołajewnej Romanowej po obaleniu caratu w Rosji – mity i rzeczywistość historyczna;
A. Cook: Zabić Rasputina. Prawdziwi zabójcy szalonego mnicha. (przeł. K. Bażyński-Chojnacka, P. Chojnacki);
J. Sobczak: Mikołaj II – ostatni car Rosji. Studium postaci i ewolucji władz;
Anastazja. (www.filmweb.pl/film/Anastazja-1997-6).