„Yo soy un hombre sincero
De donde crece la palma
Y antes de morirme quiero
Echar mis versos del alma”
„Jestem prostym człowiekiem
z krainy gdzie palmowe rosną drzewa,
i póki nie nadejdzie mój kres
Słowa te prosto z serca śpiewam”
José Martí
Kuba, będąca największą z wysp karaibskich, na myśl przywodzi roztańczonych mieszkańców upalnej Hawany popijających Cuba Libre przy dźwiękach namiętnej salsy. Jedną z trzech rzeczy, które rozsławiły tę wyspę na cały świat, jest tutejsza muzyka. To ją słychać na każdym rogu, a przez lokalnych mieszkańców jest uważana za najważniejszą część kubańskiej tożsamości. Niewielu jednak wie, że Guajira Guantanamera pochodzi właśnie z tej upalnej wyspy.
Kubański bohater ojczysty i przywódca ruchu niepodległościowego – José Martí, pisząc wersy swoich patriotycznych wierszy, nie mógł spodziewać się, że pewnego dnia uznane zostaną za symbol narodowy i najbardziej rozpoznawalny hiszpańskojęzyczny utwór na świecie. Kto z nas nie zna słynnej kubańskiej Guantanamery, nich pierwszy rzuci kamieniem (Guantanamera w wykonaniu Compaya Segundo: https://www.youtube.com/watch?v=Jh2RcKanSp4).
Legenda
Ten owiany legendą, pochodzący z Kuby utwór pełni rolę nieoficjalnego hymnu tego kraju i jest niezmiennie od lat uważany za najpopularniejszą patriotyczną piosenkę na wyspie. Guantanamera zainspirowana została wersami kubańskiego wieszcza José Juliána Martí y Péreza, będącego symbolem jedności narodu i zarazem bohaterem dla wszystkich Kubańczyków. Oryginalna wersja tekstu pochodzi ze zbioru poezji Versos sencillos (tłum. Proste wersety), opublikowanego w październiku 1891 roku. Było to ostatnie dzieło Martíego, które zostało wydrukowane przed jego śmiercią w 1895 roku. Autorstwo muzyki i słów refrenu przypisuje się niejakiemu Garcii Fernandezowi, ale nie jesteśmy w stanie określić dokładnej daty powstania Guantanamery. Utwór najprawdopodobniej powstał w 1929 roku, kiedy to, jak głosi legenda, młody Garcia Fernandez wraz z grupą przyjaciół spędzał czas na rogu jednej z Hawańskich ulic, przypatrując się przechodzącym dziewczętom. Z całego tłumu jego uwagę przykuła prawdziwa piękność, którą zaczął zaczepiać – dziewczyna niezainteresowana Garcią, szorstko odpowiedziała na zaloty. Odrzucony i wyśmiany przez kolegów, nie mogąc znieść reakcji swoich przyjaciół, jeszcze tego samego dnia usiadł przy pianinie i napisał ten słynny refren. Guajira guantanamera w dosłownym tłumaczeniu oznacza wieśniaczkę z okolic Guantánamo, najdalej na wschód położonej prowincji Kuby. Warto dodać, że region ten nie tylko dziś, ale i w tamtym okresie był najbiedniejszym obszarem wyspy, więc określenie dziewczyny pochodzącej z Hawany – stolicy wyspy – zwykłą chłopką, i to z okolic Guantánamo, było prawdziwą zniewagą. Mimo że utwór posiada drugie dno, to bez poznania tych słów dalej moglibyśmy myśleć, że jest kolejną, zwykłą, pozytywną piosenką (Guantanamera w wykonaniu Joseito Fernandeza: https://www.youtube.com/watch?v=craeb9A7MQ8).
Guantanamera w kulturze
Muzyka Fernandeza jest zakorzeniona w międzynarodowej kulturze już od prawie stu lat. Do dziś Guantanamerę w swoim repertuarze ma praktycznie każdy wykonawca, który kiedykolwiek śpiewał po hiszpańsku, a jej słowa tłumaczone są na wiele różnych sposobów. Piosenka doczekała się również wykonania w kilkudziesięciu wersjach językowych, a ponadto melodia refrenu Guantanamery bardzo często wykorzystywana jest w rymowanych przyśpiewkach kibiców piłkarskich. Według Richarda Osborne’a, naukowca w dziedzinie muzyki popularnej, Guantanamera spełnia wszelkie wymogi dotyczące piosenek, które znajdują się w piłkarskim kanonie – jest krótka, pobudza wyobraźnię publiczności, tym samym zachęcając do śpiewania i dopingu swojej ulubionej drużyny (Sergio Ramos po wygranym meczu, przeróbka Guantanamera: https://www.youtube.com/watch?v=GChLLaWB1N4).
„Nie ma lepszego od Jana Pawła II” skandowało 30 tys. kibiców podczas mszy na stadionie Ruchu Chorzów kilka dni po śmierci papieża. Wśród nich był Adam Szewczyk, autor tekstów piosenek zespołu Magdy Anioł. Kiedy słuchał tłumu, ciarki przechodziły mu po plecach. Tak powstały słowa rapowanej biografii papieża. Magda Anioł wykorzystała melodię refrenu Guantanamery w swojej piosence Lolek o Janie Pawle II (https://www.youtube.com/watch?v=Nk9C7r3dtxI). Jednak gdy przegrywa nasza drużyna narodowa, znamy też inną wersję tej samej piosenki, czyli słynne Polacy nic się nie stało (https://www.youtube.com/watch?v=Nk9C7r3dtxI).
Ten ponadczasowy hit dociera do kolejnych pokoleń, mogących poznać go za sprawą filmów, w których wybrzmiał. Wystarczy przypomnieć sobie końcową scenę z trzeciego odcinka trzeciego sezonu serialu La Casa de Papel (Dom z papieru), w której Berlin wraz z Profesorem śpiewają i tańczą podczas omawiania kradzieży złota z zalanego skarbca banku Hiszpanii (https://www.youtube.com/watch?v=a—TYEwTMUY). Przerobiony utwór pojawił się również w drugiej części Dirty Dancing, której tłem była Hawana w czasach rewolucji Kubańskiej.
Ta kubańska piosenka została okrzyknięta drugą – zaraz po Yesterday Beatlesów – najbardziej znaną melodią na świecie. A przerabiali ją między innymi tacy muzycy, jak: Nana Muschuri, która nagrała utwór w wersji francuskojęzycznej (https://www.youtube.com/watch?v=przS9n514ic), Zucchero, określany jako włoski Joe Cocker i Chris Rea w jednej osobie, najpopularniejszy na świecie (obok Erosa Ramazzottiego) wokalista pochodzący z Włoch (https://www.youtube.com/watch?v=b3oxFc_CnVw) oraz Joan Baez – gwiazda legendarnego festiwalu Woodstock roku 1969 (https://www.youtube.com/watch?v=MRTC3cfWfGk).
Wersji piosenki jest tak wiele, że trudno wymienić je wszystkie. Lecz nie jest to jedyna historia muzyczna, o której można by pisać godzinami. Kiedy zaczniemy kojarzyć fakty i szukać głębiej, mogłoby okazać się, że zdecydowana większość naszych ulubionych utworów ma w sobie różne tajemnice do odkrycia.
Samo Guantanamo jest dziś amerykańską bazą wojskową, w której przetrzymywani są więźniowie bez wyroku sądowego oraz gdzie stosuje się tortury w trakcie przesłuchań. Na tamtejszej plaży zamiast uśmiechniętych Kubanek widać uzbrojonych po zęby amerykańskich marines.
Alicja Huzarska
ala.huzarska@gmail.com
www.alicewherenext.wordpress.com
Źródła:
Magda Anioł rapuje o Papież. (www.katowice.wyborcza.pl/katowice/1,35063,2726985.html);
The Editors of Encyclopaedia Britannica: José Martí, Cuban patriot. (www.britannica.com/biography/Jose-Marti);
https://katowice.wyborcza.pl/katowice/1,35063,2726985.html;
www.pl.wikipedia.org/wiki/Guantanamera;