Istnieje wiele opowieści i wierzeń dotyczących Baby Jagi. Niektóre przedstawiają ją w dobrym świetle, a niektóre w złym. Jedni uważają ją za zwyczajną wiedźmę, a drudzy za boginię, a nawet wampirzycę. Na dodatek na całym świecie, we wszelakich, nawet tych egzotycznych kulturach, istnieją odpowiedniki Baby Jagi, o których można by napisać odrębne artykuły. Ustalmy jednak na początku, że jest ona postacią wywodzącą się z naszej rodzimej mitologii słowiańskiej.
Ta zła
Już sama etymologia postaci Baby Jagi nie najlepiej o niej świadczy. W starosłowiańskim języku jęga, czyli jędza (bo pod takim odpowiednimi była znana wśród pradawnych Słowian), oznaczała: męka, niebezpieczna czy groza, więc nie kojarzono jej dobrze, a wręcz się jej bano. Obwiniano ją o klęski i wszelakie nieszczęścia, które spadały na wioski i lud. Co ciekawe, takie wierzenia w odludnych wioskach na południu Polski utrzymywały się nawet do lat osiemdziesiątych i nie były to bajki jak o Jasiu i Małgosi, a historie, w które naprawdę wierzono. Babę Jagę oskarżano o interesy z diabłem bądź z nieczystymi mocami. Na dodatek miała ona porywać ze wsi młode dziewczyny, które wyróżniały się brzydotą, żeby uczyć je potem swojego kunsztu. Małymi dziećmi też się interesowała. Miała je porywać, a z ich kości wytwarzać eliksiry. Właśnie przez to pojawił się przesąd, że Baba Jaga porywa niegrzeczne dzieci, więc jej postać służyła do pacyfikacji nieposłusznych pociech.
Jaś i Małgosia, czyli Baba Jaga jako idealna antagonistka
Baśń o Jasiu i Małgosi znana jest szerokiemu gronu. Z tą historią jesteśmy już zaznajomieni od dziecka, czy to w formie książkowej, filmowej czy nawet z przekazów ustnych. Fabuła jest prosta – Jaś i Małgosia lądują sami w lesie, gubią się w nim i odnajdują domek zbudowany ze słodyczy. Dzieci zaczynają go jeść, ponieważ były bardzo głodne po błąkaniu się po lesie. Z domu wyszła starsza kobieta i zaprosiła ich do środka. Okazało się, że była Babą Jagą (mowa też jest o czarownicy czy wiedźmie, jednak używa się tego zamiennie, przez co może okazać się to mylące), która porywała ludzi, żeby ich potem zjeść. W historii braci Grimm Baba Jaga chcę utuczyć Jasia, żeby go potem skonsumować. Na szczęście wszystko kończy się dobrze dla głównych bohaterów, a to czarownica ląduję w piecu i pali się żywcem. Ten motyw może być bezpośrednim nawiązaniem do palenia czarownic na stosach, co miało miejsce w historii. Baśń ta wywarła niesamowity wpływ na ludzi, a reputacja Baby Jagi została jeszcze bardziej zszargana. Przetrzymywała dzieci i chciała je zjeść – czyli podobnie do tego, o co dawni Słowianie ją oskarżali.
Ta dobra
Niestety przez to, że Babie Jadze przypisuje się tylko złe cechy, że była brzydka, zła, straszna, jadła ludzkie mięso, przyjaźniła się z pająkami i wężami, mniej znana jest jej dobra strona.W naszej kulturze wszystko, co związane z nią, zostało zdemonizowane. To, że była zaliczana do dobrych bóstw, przestało mieć jakiekolwiek znaczenie, ponieważ chrystianizacja sprawiła, że taka postać może kojarzyć się tylko z diabłem. Tak! Baba Jaga w folklorze czasami była przedstawiana jako ta, która pomagała ludziom we wszelakich chorobach – przyrządzała lekarstwa oraz napary. Według niektórych badaczy to właśnie zielarki czy uzdrowicielki były pierwowzorami Baby Jagi takiej, jaką znamy. Co ciekawe, z nielicznych źródeł wynika, że niekoniecznie była tak odrażająca, jak jest opisywana, a mogła przypominać elfa. Jest jeszcze inna, niepopularna teoria badaczy, która mówi o tym, że była w jakiś sposób związana z Leszym – opiekunem lasów. Może Baba Jaga tak naprawdę opiekowała się lasem i uzdrawiała ludzi? Może była pokojowo nastawiona? A może spiskowała z samym diabłem i dalej gdzieś mieszka w chatce na kurzej łapce? Tutaj ogranicza nas tylko nasza wyobraźnia i na te pytania niech każdy z nas znajdzie własną odpowiedź.
Źródła:
K. Lisek: Baba Jaga – wiedźma czy czarownica? Recenzja książki ,,Baba Jaga. Tajemnicza postać słowiańskiego folkloru” (www.isap.info.pl);
D. Winiarski: Baba Jaga (www.blog.slowianskibestiariusz.pl);
www.pl.wikipedia.org/wiki/Baba_Jaga.
www.pl.wikipedia.org/wiki/Ja%C5%9B_i_Ma%C5%82gosia;
www.youtu.be/xfZB76pFjBA;
www.youtu.be/5XxTZKGfXlw;
www.youtu.be/-XiMjNFw3YQ.