Uczeni w demonologii słowiańskiej wyodrębnili grupy stworzeń mitologicznych i podzielili je ze względu na obszar, na którym wiara w nie była najsilniejsza, np. na bóstwa prapolskie oraz czeskie czy wschodniosłowiańskie itd. Przypisać je można także określonym świętom, np. Jare Gody oraz Ostatki, wypadające na okres wiosenny. Co więcej, demonologia ta podzielona jest na kilka rodzajów, między innymi: na demony powietrzne, natury, wodne, zła i śmierci, regionalne oraz demony domostw i właśnie im przyjrzymy się bardziej. Bo kto wie? Może i w naszych domach chowają się za piecem…
Domownik, czyli opiekun domu
Z pewnością jest najbardziej znanym z demonów domostw, który był zazwyczaj przyjaźnie i pokojowo nastawiony do ludzi. Domownik, zależnie od szerokości geograficznej, krainy, wsi czy nawet osobnych gospodarstw, znany był pod wszelakimi nazwami tj.: domowik, domowy, domowoj, boży ludek, krasnoludek, skrzat, duszyczek i wiele, wiele innych imion, które można by wymieniać w nieskończoność. Forma tego przyjaznego duszka była całkiem serdeczna. Domownik przybierał postać małego dziadka, z długą, krzaczastą brodą, a ubrany był w łachmany. Jego bezpieczna przestrzeń znajdowała się najczęściej za piecem, na strychu czy w stodole. Chociaż był demonem, potrafił przybrać postać węża, kota albo psa. Co ciekawe, ale też i przerażające, gdy już cała rodzina spała sobie smacznie w swoich łóżkach, tego domowego duszka można było spotkać jako rogatą istotę. Jednak spokojnie…nie był on w żadnym stopniu spowinowacony z diabłem. Domownik pełnił bardzo ważną rolę w gospodarstwie domowym, chociaż rzadko wchodził w interakcje z ludźmi. Niektórzy traktowali go jako członka rodziny, np. w przypadku przeprowadzki proszono domownika, żeby udał się do nowego domu wraz z gospodarzami. Ten przyjazny dziadek słyną z pracowitości, więc miał wiele różnych obowiązków. Wykonywał podstawowe prace domowe: zamiatał, mył podłogę, gotował posiłki, strzegł domu, żeby nic nieproszonego się do niego nie wdarło. Bywało i tak, że opiekował się małymi dziećmi i zajmował się zwierzętami, które karmił i pielęgnował, rąbał drewno na opał, zajmował się sprawami gospodarstwa, aby pomóc swemu panu np. ze zbożem. Jego warta trwała nawet i nocy. Wtedy krążył po domu, po czym zakradał się do gospody, żeby sprawdzić co takiego dzieję się u zwierząt. Za wszystkie swoje zasługi domownik dostawał strawę. Mówi się, że jego ulubionym przysmakiem był chleb moczony w mleku, więc w ramach podziękowania za pomoc, gospodyni zostawiała na piecu przysmaki (takie jakie lubił, ponieważ każda z tych istot była inna i miała własne gusta kulinarne), żeby ten nie zmarniał. Jednakże domownik, który nie dostawał jedzenia i był zaniedbywany przez swoich gospodarzy przestawał być pomocnym duszkiem za jakiego go uważano. Zaczynał więc mścić się na rodzinie, która o nim zapomniała i nie dziękowała za jego służbę. Rozwścieczony domownik mógł tłuc naczynia, straszyć dzieci i je bić. W skrajnych przypadkach, jako iż był istotą magiczną, potrafił przywoływać inne demony, żeby te nękały niegodziwych gospodarzy. Ale podobne sytuacje należały do rzadkości, a gdy na ziemie naszych przodków zawitało chrześcijaństwo, domownik i zwyczaje związane z nim przestały być tak powszechne, ponieważ kościół uważał go za ucieleśnienie diabła i pogańskich wierzeń, bo przecież malutki dziadek z brodą nie może był stróżem ludzi. To miejsce zastąpił anioł.
Bannik czyli gospodarz łaźni
Tak jak domownik, znany jest z wielu swoich imion. Niektórzy nazywają go Bannikiem, inni Łaziebnikiem, a jeszcze inni Łaźnikiem. Rozpowszechniony był głównie na terenach Rusi Kijowskiej i tam jego obecność w ludowych wierzeniach była bardzo silna. Przedstawiany był dosyć podobnie do domownika, jednakże jego głowa była nieproporcjonalnie wielka, a długa broda i włosy zakrywały jego nagie, wychudzone ciało.
Kim był i co ma wspólnego z bóstwem domowym? Jego nazwa pochodzi od rosyjskiego słowa bania co oznacza łaźnia. Bannik był więc opiekunem łaźni, którą pielęgnował i pilnował, żeby wszystko lśniło. Nie miał jednak zbyt dobrej reputacji. Był raczej wrogo nastawiony do ludzi chcących się odświeżyć. Zdobyć sympatię tego zgorzkniałego stworka można było za pomocą przekupstwa. Mianowicie, należało złożyć mu ofiarę z czarnej kury lub chleba i soli, ale banniki były wybredne, więc wolały to pierwsze. Natomiast gdy nie spełniło się warunków, a swoim zachowaniem rozwścieczyło stworka, mogły wydarzyć się rzeczy makabryczne np. śmierć użytkownika łaźni poprzez oparzenie albo przez podtopienie.
Gumiennik, czyli strażnik zboża
Był dosyć podobnym stworkiem do domownika czy bannika, jeśli chodzi o wygląd. Jak można się spodziewać, był to malutki dziadek z długimi włosami, brodą i wąsami, czyli jak możemy zauważyć, bóstwa domowe bardzo często przywdziewały właśnie taką, a nie inną postać. Żeby dokładnie poznać funkcje, które pełnił Gumiennik w gospodarstwie domowym, warto wiedzieć czym w ogóle jest gumno. Dawniej nazywano tak schowek na strychu, gdzie przechowywano oraz młócono zboże. Tak właśnie mieszkał sobie Gumiennik, który opiekował się zbiorami i w nagrodę oraz jako dobry omen, należało oddać mu pierwsze danie jakie zostało przyrządzone z pierwszych plonów danego roku, w zamian za pilnowanie zboża przez pożarami, złodziejami i szkodnikami. Niestety Gumiennik miał pewną wadę – był obrażalskim stworkiem, który kręcił nosem, kiedy gospodarz łamał tradycje. Jeśli ktoś go zignorował albo zajmował się zbożem w świąteczny dzień, ten pozornie wyglądający dziadek mógł pozbawić gospodarstwo plonów albo nawet podpalić zboże.
Autor: Karolina Pyś
Źródła:
Wikipedia: Domowik (mitologia) (www.pl.wikipedia.org/wiki/domowik);
Redakcja Słowiański Bestiariusz: Domowik, opiekun domu (www.blog.slowianskibestiariusz.pl);
E. Jezierska: Domowy demon opiekuńczy(www.szuflada.net);
L. J. Pełka: Polska demonologia ludowa. Wierzenia dawnych Słowian;
P. Zych, Witold Vargas: Bestiariusz Słowiański;
Łaziebnik (www.mitologia.fandom.com);
Bannik (www.demony slowianskie.pl);
Wikipedia: Bannik (mitologia) (www.pl.wikipedia.org/wiki/Bannik);
Wikipedia: Gumiennik (mitologia) (www.pl.wikipedia.org/wiki/Gumiennik);
Wikipedia: Gumno (obiekty budowlane) (www.pl.wikipedia.org/wiki/Gumno);
Slaviceter: Gumiennik, Owinnik (www.slowianowierstwo.wordpress.com);
Gumiennik (www.mitologia.fandom.com).